اخیرا علی مطهری نائب رئیس مجلس شورای اسلامی ایران در مصاحبه‌ای درب
اره مخالفت امام جمعه مشهد با برگزاری کنسرت در مشهد مقدس سخنانی خارج از تخصص خود گفته است:
«درباره اجرای کنسرت ها در استان های مختلف نباید تفاوت قائل شد، زیرا کشور که حکومت فدرالی نیست و اینگونه نیست که بگوییم خراسان رضوی دارای خودمختاری است و قوانین خاصی بر آنجا حکومت می‌کند. این کار و نظر، غلط و نادرست است. … معنی ندارد بگوییم که یک استان از قانون مستثنی است. مطهری در خصوص شرایط خاص شهر مشهد نیز گفت: این موضوع از کجا آمده است؟ چنین چیزی اصلا معنی ندارد. اگر یک کنسرتی اشکال شرعی دارد، در هیچ جا مجاز نیست و نباید اجرا شود و اگر اشکال شرعی ندارد، برای همه شهرها قابل اجراست. نایب رییس مجلس درخصوص اظهاراتی پیرامون حریم امام رضا (ع) در مورد اجرای کنسرت‌ها تأکید کرد: چیزی به نام حریم امام رضا (ع) وجود ندارد.»
آ. نقد امنیتی
- این سخنان در حالی مطرح می شود که دوره تشدید «نفوذ» از سوی غرب و حتی جریان های وهابی در مسؤولین کشور تشدید شده است. باید مراقب بود که مسیرهای ارتباط آنان با افراد فاقد خرد و تعادل لازم، مسدود شود تا حرف های وهابیت و منافقین از دهان برخی افراد احمق بر نیاید: «هميشه منافقان بىدين، مقدسان احمق را عليه مصالح اسلامى برمىانگيزند؛ اينها شمشيرى مىگردند در دست آنها و تيرى در كمان آنها.» مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى، ج16، ص 323. علی مطهری چند روز پیشتر نیز فجایع کمرشکن منتظری را از سر خیرخواهی دانسته بود و در مواضع امام نسبت به آنان، تشکیک کرده بود و خدمت شایسته ای به آنان کرده بود.
- سخنان علی مطهری این «بهانه» را در اختیار مفتی های وهابیت و مزدوران وطنی وهابیت قرار می دهد که بگویند: وقتی امام رضا حریم ندارد، زینب که دختر امام است، چرا حریم داشته باشد؟ پس شیعیان در سوریه چه می کنند؟ این حرفها، اسباب طعن و فشار بر مدافعان حریم حضرت زینب است.
ب. نقد سیاسی و حقوقی
ع. م. گفته است: «درباره اجرای کنسرت ها در استان های مختلف نباید تفاوت قائل شد، زیرا کشور که حکومت فدرالی نیست و اینگونه نیست که بگوییم خراسان رضوی دارای خودمختاری است و قوانین خاصی بر آنجا حکومت می‌کند.»
- لازمه این که اجرای یک قانونی بر اساس اقتضائات یک استان یا منطقه ای متوقف شود، این نیست که قانون سراسری وجود نداشته باشد؛
- به فرض این بر اساس برخی شرایط، در برخی مناطق یک کشوری، قانون متفاوتی حاکم باشد، لازمه اش تبعیض در قانون یا فدرالی بودن حکومت نیست. بسیاری از کشورهای غیر فدرالی جهان، در استان های مختلف و حتی در شهرهای یک استان دارای قوانین متفاوتی در یک مساله هستند و این از بدیهیات امر است.
- برخی از شهرهای کشور خودمان نیز قوانینی دارند که دیگر شهرها ندارند، مثلاً برخی شهرها، مناطق آزاد تجاری شده اند و برخی شهرهای دیگر نشده اند. این امر قاعدتاً به دلیل ظرفیت ها و محدودیت ها بوده است و به معنای فدرالی شدن یک نظام حکومتی و خود مختاری نیست.
ج. نقد فقهی
مطهری در خصوص شرایط خاص شهر مشهد نیز گفت: این موضوع از کجا آمده است؟ چنین چیزی اصلا معنی ندارد. اگر یک کنسرتی اشکال شرعی دارد، در هیچ جا مجاز نیست و نباید اجرا شود و اگر اشکال شرعی ندارد، برای همه شهرها قابل اجراست.»
- حکم تابع موضوع خود است و برخی از عناصر موضوع، تابع عرف است. با تغییر عرف، موضوع هم ممکن است عوض شود و در نتیجه حکم هم عوض شود. از جمله این موارد، روایات متعدد معصومین علیهم السلام[1] و فتوای مشهور فقهای شیعه[2] بر حرمت ربای معاملی (معامله کالا با کالا) مکیل و موزون در یک جنس است؛ و معیار پیمانه ای یا کشیدنی بودن کالایی نیز عرف منطقه است نه معیار تکوینی.[3]
- موسیقی و کنسرت امری است که تا حد زیادی معیار غیر تکوینی در حرمت نوعی از آن برای افراد و محیط های گوناگون دخالت دارد؛ یعنی مثل آب کرّ نیست که مقدارش برای همه جا و همگان ثابت باشد. بلکه اولاً مؤلفه های بیرونی نیز در حرمت انجام آن نقش دارد. در این جا به دو مؤلفه اشاره می شود:
آ. اثر عرف منطقه در لهوی بودن یا نبودن موسیقی: اگر یک موسیقی در جایی، موسیقی مناسب مجالس لهو بود و در جای دیگر موسیقی لهوی نبود، روشن است که دو حکم دارد.
ب. اثر نوع مردم و نسبت آنان با طَرَب: اگر موسیقی ای لهوی نبود ولی برای «نوع» مردمی، مطرب بود و برای دیگران مطرب نبود؛ این امر نیز می تواند سبب تفاوت حکم شود.
ج. اثر مؤلفه محیطی زمانی و مکانی: اگر موسیقی ای نه مطرب بود و نه لهوی اما در محیط مکانی یا زمانی خاصی، سبب تحقق عنوان دیگری بشود که آن عنوان، حرمت زا است، این حرمت به اجرای موسیقی در آن محیط زمانی یا مکانی می شود؛ مثلا اگر در محیط زمانی عاشورا کنسرت موسیقی در فضایی دوشادوش حسینه ای اجرا شود، این کار قاعدتاً اهانت به عاشورا و حرام است. اگر موسیق ای نه مطرب باشد و نه لهوی ول در محیط مکانی ای برگزار شود که سبب تحقق عنوانی مثل «وهن به حریم مقدس» شود، قطعاً حرام است.
د. نقد راهبردی
انواع حریم: برای حرکت درست هر جامعه ای، چند حریم وجود دارد که باید محترم باشد:
1. حریم قانون که تقریباً سی درصد نیاز حرکت درست جامعه و افراد را تأمین می کند و نقض آن جرم است؛
2. حریم اخلاقیات و عرف های ارزشی عرف که حدود چهل درصد نیاز جامعه برای حرکت درست را پوشش می دهد و در فرهنگ اسلامی نقض آن گناه است؛
3. حریم امور معنوی.
نمی توان گفت که چون دو حوزه «حریم اخلاقیات» و «حریم معنویات» در قانون «خاصی» مورد اشاره قرار نگرفته اند؛ پس اولاً قانون «عامّی» هم نیست که حریمی برای اخلاقیات و معنویات مطرح کند ؛ ثانیاً صرف نظر از نبودن حریم قانونی، حریم برآمده از فرهنگ اسلامی هم ندارد.
نتیجه حرف علی مطهری در حریم نداشتن امام رضا
از آنجا که هر گونه حریم داشتنی تابع وجود قانون مشخص برای آن است؛ اولاً قانون تقدس بخش و حریم بخش است نه این که حریم و تقدس، قانون ساز باشد و ثانیاً این که دولت عربستان چون قانونی درباره حریم داشتن قبور مطهر ائمه بقیع ندارد، پس حق دارد روی همان قبور مطهر هم برود کنسرت عربی-غربی برگزار کند. شاید بتوان گفت که این نتیجه، نقطه تلاقی سخن علی مطهری با اندیشه وهابیت است؛ این که امام معصوم در جریان اجرای موسیقی حریمی ندارد!
حریم داشتن اهل بیت و حتی اصحاب آنان
اما درباره این که اهل بیت حرم دارند یا حریم به ذکر یک حدیث از امام رضا (ع) بسنده می کنیم:
حریم یعنی محدوده ای که به دلیل ویژگی های خاص مؤثر در مصالح و مفاسد ما، سبب رعایت برخی امور متناسب می شود؛ مثلا حریم پمپ بنزین و نسبت آن با سیگار و موبایل؛ یا حریم امنیتی مراکز نظامی که عکس برداری ممنوع است یا حریم نماز جمعه و حرمت خرید و فروش در محدوده زمانی آن یا در بُعد منفی، حریم مجلس شراب که حضور در آن اشکال دارد. از نظر فیزیکی بدن مطهر معصومین علیهم السلام میدان امواجی خاصی را ایجاد می کند که مقتضی اثر گذاری ویژه ای در محیط پیرامون است. لذا زمان و مکانی که به طور ویژه به اهل بیت منتسب هستند، مقدس یعنی منشأ جلب مصالح و دفع مفاسدی هستند؛ لذا زمین کربلا شفا بخش است؛ زمان محرم و عاشورا هم اثر بخش است.
زکریا بن آدم که یکی از یاران امام رضا علیه السلام بوده اند. ایشان به محضر امام رضا عرض می کند که من می خواهم از قم یعنی اهل بیتم (تعبیر لطیفی است از قم و مردم قم) خارج شوم زیرا نادانان زیاد شده اند، امام فرمودند: چنین کاری نکن چون براستی «بلا از اهل قم به سبب وجود تو» برطرف می شود، «همان گونه» که «به سبب وجود امام کاظم علیه السلام، بلا از بغداد» دفع می شود. وقتی کسی سبب امنیت جایی است، آیا حق ندارد که به حرمت وی جلوی برخی امور آلوده به حرام یا لغوی که مناسبت با شأن ایشان ندارد گرفته شود؟
در شرایطی که وزیر کشور همین دولت می گوید «کمتر از یک درصد کنسرت ها لغو می شود» این مواضع علی مطهری شاید بی ارتباط با به حاشیه راندن دست خالی دولت در برجام و مشکل فیش های حقوقی و رکود و مشکلات معیشت مردم نباشد.
—————————————————————————————
[1]. مانند موثقه عبید بن زراره از امام صادق ع: «لايکون الرّبا اِلاّ في مايکال أو يوزن». وسائل الشیعه، حر عاملی، ۱۲: ۴۳۴. و نیز: موثقه منصور بن حازم از امام صادق: سئلته عن الشّاة بالشاتين و البيضة بالبيضتين فقال: لابأس مالم يکن کيلاً و لا وزناً». همان، ص 435.
[2]. شیخ طوسی، المبسوط، ج۲، ص۸۸؛ ابن ادریس، السرائر، ج۲، ص۲۵۸، علامه حلی، مختلف الشیعه، ج۵، ص۲۶۹؛کرکی، جامع المقاصد، ج۴، ص۲۶۹، شهید ثانی، مسالک الأفهام، ج۳، ص۳۲۲، امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۵۳۷، سید خوئی، توضیح المسائل، ص۳۵۷، مسئله ۲۰۸۳، سید محسن حکیم، منهاج الصالحین، با حاشیه شهید صدر، ج۲، ص۷۱؛ و دیگر.
[3]. اگر معیار حرمت «غرر» و «ضرر»ی باشد که برای ما قابل فهم باشد، می توان «مقدَّر» را مناط حرمت دانست، اما اگر معیار حرمت «ربوی» بودن باشد، معنایش این نیست که ما همه علل حکم را تقدیر قابل محاسبه از سوی خودمان بدانیم.
